"Kwetsbaarste kinderen zien de coronakilo's meest toenemen"

Geplaatst op: 04-04-2022

"Kwetsbaarste kinderen zien de coronakilo’s meest toenemen" (Via: de Volkskrant)

Het aantal kinderen met overgewicht of obesitas is tijdens de coronapandemie toegenomen. Juist de kinderen die al worstelden met hun gewicht zagen er kilo’s bijkomen. ‘We zagen de kinderen achter de schermen dikker worden.’ 


Kinderen van basisschool De Horizon in Delft krijgen les over gezonde voeding. Vandaag gaat de les van juf Marloes in groep 5 over dranken en hoeveel suiker daar al in kan zitten. Beeld Marcel van den Bergh / de Volkskrant

De mooiste dag van het jaar op de christelijke basisschool De Horizon in Delft is de dag van de kerstviering. Dan komen alle ouders, met hun wortels in 28 landen, vanuit de omliggende flats naar de school toe, en brengen eten mee. Veel eten.

De tafels komen vol met kippenpoten en pasteitjes, met baklava en andere zoetigheden. De kinderen krijgen het nooit op, dus de ouders eten vrolijk mee. ‘Eten’, zegt Meint Helder, de opgewekte schooldirecteur, ‘is een goede manier om ouders met 28 nationaliteiten de school in te krijgen. Een afscheidsmusical doen we niet meer, deze ouders weten niet wat ze daarmee aan moeten. Maar eten begrijpt iedereen.’

Dat stelt Helder tegelijkertijd voor een duivels dilemma. Overgewicht is een groot probleem onder zijn leerlingen. De Horizon heeft een ingewikkeld leerlingenbestand: in de omliggende flats wonen mensen met schulden, met een lage of überhaupt geen opleiding, alleenstaande moeders, er zijn drugsproblemen, er is stress over het dagelijks leven. Allemaal risicofactoren voor een ongezonde leefstijl, voor te zware kinderen. Het is tijdens de coronacrisis alleen maar erger geworden. ‘Door het online-onderwijs kregen we opeens zicht in de huiskamers’, zegt directeur Helder. ‘We zagen tijdens de lunch de vettigheid op tafel, we zagen de kinderen achter de schermen dikker worden.’

Duidelijke toename van overgewicht en obesitas
De cijfers bevestigen de ervaringen van Helder. Epidemioloog Chantal Koolhaas dook afgelopen zomer in de data van de Jeugdgezondheidszorg Zuid-Holland West, waar ook Delft onder valt. Het percentage kinderen met overgewicht onder 4-jarigen lag vóór corona jarenlang stabiel op zo’n 7,3. In het eerste coronajaar steeg dat naar 9 procent. Het percentage kinderen onder de 4 jaar met obesitas nam toe van 1,4 naar 2,2.

Bij de 5,5-jarigen hetzelfde beeld: overgewicht van 8 naar 10,1 procent, obesitas van ongeveer 2 naar 3,2 procent. En ook bij de 10,5-jarigen is vooral de stijging van het aantal kinderen met obesitas zorgelijk.

De laatste cijfers van het CBS? Zelfde conclusie: bij de 12-18-jarigen had in 2020 en 2021 meer dan 16 procent overgewicht, duidelijk hoger dan de vijf jaar ervoor. In 2021 schoot het landelijke percentage obesitas omhoog naar 3,2 procent. Het past in een wereldwijde trend. Ook onderzoekers in China, Europa en de Verenigde Staten vonden soortgelijke ontwikkelingen.


‘Wat uit onze cijfers opvalt’, zegt Koolhaas, ‘is dat afkomst zo’n grote rol speelt. Misschien sluiten onze adviezen niet goed aan bij alle ouders. In sommige culturen is bijvoorbeeld sneller de gedachte dat een iets gezetter postuur juist goed is.’


Kinderen van groep 5 van basisschool De Horizon in Delft mogen tijdens een les over gezonde voeding hun eigen smaakjeswater maken met fruit en groenten. Beeld Marcel van den Bergh / de Volkskrant

Juist daarom zet schooldirecteur Helder een groot deel van de extra coronagelden voor het onderwijs in voor onderwijs over gezonde voeding en genoeg bewegen. Elke klas krijgt één uur per week hierover extra les, boven op de reguliere schooltijd. Vandaag gaat de les van juf Marloes in groep 5 over dranken en hoeveel suiker daar al in kan zitten.

Een blikje energydrink naast het bed
De kinderen krijgen stukken sinaasappel, komkommer, citroen en gember om hun eigen smaakjeswater te maken. Te veel citroen levert zure gezichten op, munt blijkt een verfrissende voltreffer. ‘Ik heb altijd een flesje water naast mijn bed’, zegt een frêle meisje, nog wat zoekend naar de juiste Nederlandse woorden. ‘Ik altijd een blikje energydrink’, antwoordt Imran.

Tja, die energiedrankjes, tjokvol suiker. Kinderen blijken ze vaker te zijn gaan drinken tijdens de lockdowns en –nog zorgelijker – de consumptie ervan loopt vervolgens niet terug als alles weer open gaat. Anita Vreugdenhil is hoogleraar leefstijlgerelateerde aandoeningen in Maastricht, waar zij een expertisecentrum op het gebied van overgewicht bij kinderen begon. Meteen toen de eerste lockdown werd aangekondigd zette zij en haar collega’s een aantal onderzoekstrajecten op, want ze voorvoelde: dit gaat voor veel kinderen slecht uitpakken.

‘Op alle leefstijlgebieden hebben we een verslechtering waargenomen. Kinderen zijn meer gaan snacken, meer suikerhoudende dranken gaan drinken en dramatisch minder gaan bewegen. Het schokkendst vind ik dat die leefstijl zich niet herstelde toen het aantal coronamaatregelen afnam.’

Ook schokkend: juist de kwetsbare kinderen, zij die al kampten met overgewicht zijn het hardst achteruitgegaan. Uit vragenlijsten blijkt dat een op de vier kinderen zegt tijdens de pandemie zwaarder te zijn geworden. Bij de kinderen die bij de afdeling van Vreugdenhil onder behandeling zijn, is die verhouding twee op de drie. Gemiddeld kwamen zij 4,5 kilo aan.

Vreugdenhil: ‘Dan zagen we na een lockdown weer kinderen terug op de polikliniek, die het echt prima deden, en dan waren ze toch weer 6, 7, 8 kilo aangekomen in vier maanden tijd. Alles waar ze zo hard voor hadden gewerkt, was verloren. De frustratie bij die kinderen is verdrietig om te zien.’



‘Al op de basisschoolleeftijd kun je de gevolgen keihard vaststellen’
Overgewicht (een BMI van tussen de 25 en 30), maar zeker obesitas (een BMI boven de 30) heeft grote gevolgen voor een kind. ‘Al op de basisschoolleeftijd kun je de gevolgen keihard vaststellen onder de microscoop. Een hoge bloeddruk, een ontregelde vethuishouding, de lever al ontstoken door lever-vervetting.’

De psychosociale gevolgen zijn net zo ernstig. Kinderen rapporteren een duidelijk mindere kwaliteit van leven. Ze hebben vaker depressies, angstproblemen, eetstoornissen en ze presteren minder goed op school. Vreugdenhil: ‘Het gaat om ook om basale dingen als nooit uitgenodigd worden op feestjes, of leerkrachten die anders op leerlingen met overgewicht reageren. Kinderen vertellen in mijn spreekuur dat de gymleraar ze afsnauwt met ‘dikzak’ of ‘je moet beetje harder’.’

Al deze problemen werken door later in het leven; de voorstadia van ziekten worden daadwerkelijk ziekten, het is moeilijker een partner te vinden, moeilijker zwanger te worden, de zwangerschap zelf verloopt moeizamer, het seksleven is minder bevredigend en ga zo maar door.

Vreugdenhil: ‘Juist in zo’n moeilijke tijd hadden we alle zeilen moeten bijzetten om deze kwetsbare groep te beschermen. Maar het bestrijden van overgewicht is voor alle zorgorganisaties slechts een bijgerecht, iedereen ging terug naar z’n oorspronkelijke taak. Ook in het ziekenhuis konden we door de maatregelen de kinderen niet ontvangen of was zorgpersoneel nodig voor de opvang van coronapatiënten.’

Oei oei, appelsap bevat het meeste suiker
In groep 5 heeft juf Marloes vijf flesjes op een rij gezet. De leerlingen moeten water, appelsap, cola, cola light en een energiedrankje op volgorde zetten, van weinig naar veel suiker. Als Lishandro tot zijn eigen trots de ingeving krijgt op de etiketten te kijken, knalt zijn gezicht uit elkaar van verbazing. ‘Oei oei oei’, roept hij door de klas. Appelsap bevat het meeste suiker van allemaal.


Waterestafette op basisschool De Horizon in Delft: zo hard mogelijk heen en weer met een bekertje water. Beeld Marcel van den Bergh / de Volkskrant

Op het naast de school gelegen sportveld van de Krajicek Foundation rennen de leerlingen de verbazing van zich af in een waterestafette: zo hard mogelijk heen en weer met een bekertje water. Na één ronde houdt Imram het voor gezien. Officieel omdat zijn broek nat is, maar dat hij even kan uitpuffen op een bankje komt hem ook niet slecht uit.

Het zorgwekkende van obesitas is dat het niet zomaar meer weggaat. Erica van den Akker coördineert de kinderafdeling van het Centrum Gezond Gewicht van het Erasmus MC in Rotterdam. ‘Daar is een biologische verklaring voor: obesitas is een ziekte. Het verandert je hormonale systeem. Het hongergevoel wordt anders, je gewichtsregulatie en verbranding veranderen. Je lichaam stelt je thermostaat anders in, waardoor het altijd weer de neiging heeft naar het hoogste gewicht terug te gaan. Daarom worden kinderen die al te zwaar zijn het hardst getroffen.’

‘Niet blindstaren op het getalletje op de weegschaal’
En dus, zegt Van den Akker, is het nu extra belangrijk om overgewicht en obesitas maximaal terug te dringen. Zorgorganisaties moeten samenwerken rond de zorg voor één kind. ‘De richtlijn voor de organisatie van zorg bij kinderen met overgewicht is net af. We moeten de tijd hebben voor uitgebreid onderzoek, tijd voor overleg, precies kunnen uitvinden wat er speelt bij een kind. Wat zijn nou de barrières voor een gezonde leefstijl? Die moeten we aanpakken, ons niet blindstaren op het getalletje op de weegschaal.’

In de praktijk blijkt dat het niet lukt de richtlijn uit te voeren, zegt Van den Akker. Idealiter zou de jeugdgezondheidszorg de leidende rol nemen, maar ook daar is het personeelstekort zo groot dat ruim een kwart van alle JGZ-regio’s niet eens toekomt aan het uitvoeren van hun wettelijke taken, laat de Inspectie weten. De gemeente Den Haag bijvoorbeeld heeft de hulpverlening bij overgewicht juist teruggeschroefd, tot onvrede van diezelfde Inspectie.

Van den Akker: ‘Obesitas is een complex probleem en gemeenten willen vaak simpele oplossingen. Snoepautomaten eruit, en klaar. Maar een complex probleem los je niet simpel op. Zorgverleners hebben opleiding, tijd en middelen nodig.’ Het zou de verstandige route zijn, zegt zij. Het Partnerschap Overgewicht Nederland, een samenwerkingsverband van zorg- en welzijnsorganisaties uit het hele land, becijferde onlangs dat één persoon met overgewicht of obesitas de maatschappij jaarlijks gemiddeld 11 duizend euro kost aan zorgkosten en, vooral, door uitval op werk. Tel je al die te zware mensen bij elkaar op: 79 miljard euro per jaar. ‘Het loont dus om er alles aan te doen overgewicht te voorkomen.’

Het uurtje per week op basisschool de Horizon zal de kinderen niet laten afvallen, weet ook schooldirecteur Helder. ‘Dit is natuurlijk nooit genoeg, maar je moet ergens beginnen.


Via: de Volkskrant, door Michiel van der Geest, 28 maart 2022, 05:00 
Kwetsbaarste kinderen zien de coronakilo's meest toenemen | de Volkskrant